احداث گلخانه

احداث گلخانه، 0 تا 100 آنچه باید بدانید!

احتمالا شنیدن نام گلخانه شما را به یاد فضایی بسیار زیبا با انواع گیاهان و گل‌های رنگی می‌اندازد. البته باید توجه داشته باشید که گلخانه‌ها تنها برای پرورش گل‌ها نیستند بلکه انواع میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی‌جات در گلخانه‌ها کشت می‌شوند. امروزه احداث گلخانه به یکی از شغل‌های بسیار پردرآمد تبدیل شده است و بسیاری از افراد به دنبال احداث گلخانه و راه اندازی این شغل جذاب هستند.

البته همان طور که می‌دانید راه اندازی هر نوع شغلی با موانع و مشکلاتی همراه است و برای راه اندازی آن باید با چگونگی انجام آن آشنا باشید. در این مقاله قصد داریم 0 تا 100 راه اندازی و احداث گلخانه را بررسی کرده و تمام مراحل آن را به طور کامل بیان کنیم، پس اگر به دنبال احداث گلخانه هستید، خواندن این مقاله را از دست ندهید.

معرفی گلخانه

همان طور که می‌دانید برای رشد هر نوع گیاهی شرایط آب و هوایی و محیطی خاصی لازم است. همین امر در گذشته باعث شده بود تا برخی از گیاهان تنها در آب و هوای مخصوص خود رشد کرده و در سایر آب و هواها توانایی رشد نداشته باشید. احداث گلخانه‌ها منجر شد تا با ایجاد یک محیط مصنوعی در یک محیط بسته، شرایط لازم برای رشد انواع گیاهان را به وجود آورده و قادر به پرورش آن‌ها باشیم.

در واقع گلخانه (Green house)، به محیطی گفته می‌شود که  دارای اسکلت و چهارچوب بوده و دارای سقفی از جنس پوششی شفاف مانند شیشه است. دما، رطوبت نسبی، میزان دی اکسید کربن، نور و برخی از موارد دیگر در گلخانه قابل کنترل هستند و همین امر باعث می‌شود تا در تمام طول سال بتوانید گیاهان مورد نظر خود را پرورش دهید.

انواع گلخانه

در حالت کلی گلخانه‌ها به دو دسته متحرک و ثابت تقسیم می‌شوند. در ادامه تعریفی از این دو نوع گلخانه را ارائه خواهیم کرد:

• گلخانه ثابت

این نوع از گلخانه‌ها، همان طور که از نامشان مشخص است، از مصالح ساختمانی ثابت ساخته شده‌اند و امکان جابه‌جایی در آن وجود ندارد.

• گلخانه متحرک

این نوع از گلخانه‌ها برعکس نوع قبلی از مصالحی ساخته می‌شوند که امکان جابه‌جایی در آن‌ها وجود دارد.

مزایای احداث گلخانه

احداث گلخانه مزایای بسیار زیادی به همراه دارد؛ برای مثال، تولید محصولات گلخانه‌ای 10 الی 15 برابر بیشتر از تولید همان محصول در فضای باز است. با استفاده از گلخانه امکان تولید محصول به صورت چند بار در سال وجود خواهد داشت.

همچنین احداث گلخانه به شما این امکان را می‌دهد تا در مناطقی که آب کم است با استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و به راحتی گیاهان مورد نظر خود را پرورش داده و به کسب درآمد برسید.

نکات مهم برای احداث گلخانه

برای احداث یک گلخانه مناسب باید نکات مهمی را در نظر داشته باشید. برخی از نکات مهم در رابطه با احداث گلخانه عبارت‌اند از:

• موقعیت گلخانه

موقعیت گلخانه باید به صورتی باشد که بیشترین مقدار نور آفتاب را دریافت کند.

• گردش هوای درون گلخانه

یکی از مسائل بسیار مهم در گلخانه، گردش هوا است. توجه داشته باشید که گردش هوای درون گلخانه باید به صورتی باشد که هوای تازه در نزدیکی برگ‌های گیاهان قرار بگرید تا بتوانند به راحتی از دی‌اکسید کربن هوا استفاده کرده و آن را به اکسیژن تبدیل کنند.

• کنترل شرایط محیطی

یکی دیگر از کارهای بسیار مهم در گلخانه‌ها، کنترل شرایط محیطی است. عواملی مانند دما، آب، شدت نور و مواد غذایی در رشد گیاهان بسیار تاثیرگذار بوده و منجر به رشد عالی گیاه می‌شوند. شما باید در گلخانه‌ها بتوانید این شرایط را به خوبی کنترل کرده و بهترین حالت را برای رشد گیاهان ایجاد کنید.

انواع گلخانه از نظر ساختار

انواع گلخانه‌ها از نظر ساختار به 6 دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه به معرفی این 6 دسته از انواع گلخانه خواهیم پرداخت:

• گلخانه یکطرفه

گلخانه‌های یکطرفه به طور معمول در کنار دیوار و یا گلخانه دیگری ساخته می‌شوند. دیوار شمالی این نوع از گلخانه‌ها با مصالح ساختمانی ساخته شده است. همچنین تمام و یا قسمتی از دیواره‌های شرقی و غربی آن‌ها نیز از آجر ساخته شده و بالاترین نقطه سقف آن به اندازه یک سوم عرض گلخانه، با دیواره شمالی فاصله دارد و دیواره جنوبی از دیواره شمالی کوتاه‌تر است.

در این نوع از گلخانه‌ها، زاویه زمین نسبت به سقف بین 30 الی 55 درجه و بستگی به عرض جغرافیایی محل دارد. به طور معمول این نوع گلخانه‌ها برای جوانه زنی بذر و یا فرسینگ گل‌های پیازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• گلخانه دوطرفه (سقف شیروانی A Frame)

پهنای سقف در دو طرف این گلخانه‌ها با هم برابر است. معمولا این گلخانه‌ها به صورت مجزا و یا گاهی در کنار هم به صورت چسبیده و چند ردیف سقف ساخته می‌شود. دیوار حاجب، دیواری است که بین سطح زمین و اسکلت گلخانه قرار گرفته و به طور معمول از بتن، بلوک سیمانی، آجری و یا چوبی ساخته شده است. ارتفاع این دیوار در بین 60 الی 100 سانتی‌متر بوده و در گلخانه‌های جدید برای جلوگیری از کاهش عبور نور، آن را درون زمین قرار می‌دهند.

معمولا این دیوار به اندازه 15 سانتی‌متر زیر زمین است تا از ورود حیوانات کوچک به درون گلخانه جلوگیری کند. استحکام بالای سازه، استفاده حداکثری از نور خورشید، هدایت و کنترل مناسب سیستم‌ها، هدایت مناسب تعریق پوشش گلخانه و برف به پایین از جمله مزایای این گلخانه‌ها به حساب می‌آیند.

البته گران بودن سازه گلخانه و عدم امکان استفاده از نور خورشید برای ضدعفونی طبیعی خاک، از جمله معایب این نوع از انواع گلخانه‌ها به حساب می‌آید.

• گلخانه نیمه دو طرفه

گلخانه‌های نیمه دو طرفه، شبیه گلخانه‌های دوطرفه هستد با این تفاوت که سقف این نوع از گلخانه‌ها از دو شیب غیرمساوی تشکیل شده است. در گلخانه‌های نیمه دوطرفه دیواره شمالی از دیواره جنوبی آن بلندتر است و بالاترین نقطه سقف، به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد.

معمولا احداث گلخانه‌های نیمه دوطرفه در مناطقی انجام می‌شود که شدت نور در زمستان کمتر است. می‌توان گفت از گلخانه‌های نیمه دوطرفه برای موارد غیرتجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• گلخانه سقف قوسی

این نوع گلخانه‌ها که به آن‌ها گلخانه‌های نیمه استوانه‌ای و یا کوانست گفته می‌شود، در طی جنگ جهانی دوم ابداع شده‌اند. اسکلت این نوع از گلخانه‌ها با استفاده از لوله‌های آب که دارای قوس 180 درجه هستند، ساخته می‌شود. عرض این نوع از گلخانه‌ها 9 متر و طول آن‌ها 60 متر و یا بیشتر است.

گلخانه‌های دارای سقف قوسی به صورت مجزا و یا به صورت چند ردیف در کنار هم ساخته می‌شوند. سبک و ارزان بودن، مقاومت در برابر باد نسبت به سایر سازه‌ها و مناسب بودن برای پوشش‌های ارزان مانند پلاستیک، همگی از مزایای این نوع از گلخانه‌ها به شمار می‌آیند. افقی بودن تاج، عدم هدایت تعریق به پهلو و عدم هدایت مناسب برف به پهلو نیز از جمله معایب گلخانه‌هایی با سقف قوسی است.

چارچوب اسکلت گلخانه

اسکلت گلخانه، در واقع نگهدارنده آن و یکی از اجزای بسیار مهم آن است. جنس اسکلت گلخانه‌ها با هم متفاوت بوده و ممکن است در انواع مختلفی ساخته شوند. برای طراحی اسکلت گخانه‌ها باید عواملی مانند وزن اسکلت، وزن پوشش، نیروی وزن برف، نیروی باد، شرایط محل احداث گلخانه و برخی از عوامل دیگر را در نظر داشته باشند. در ادامه به برسی انواع اسکلت گلخانه‌ها و مزایا و معایب هر کدام خواهیم پرداخت:

• گلخانه با اسکلت چوبی

استفاد از اسکلت چوبی برای احداث گلخانه در گذشته بسیار گسترش داشته و اسکلت اکثر گلخانه‌ها از جنس چوب بوده است. البته امروزه دیگر استفاده از چوب برای اسکلت گلخانه‌ها کمتر شده است. استحکام کم این نوع از اسکلت‌ها نسبت به آهن و آلومینیوم، هزینه نگهداری بالا، نیاز مداوم به نقاشی و نیاز به آغشته کردن مواد نگه‌دارنده، ورود نور کمتر، پوسیدگی توسط قارچ‌ها و تغذیه توسط حشراتی مثل موریانه، مورچه و یا سوسک‌های چوبخوار از معایب اسکلت‌های چوبی در احداث گلخانه است.

• گلخانه با اسکلت آهنی

این نوع از اسکلت گلخانه‌ها، استحکام بیشتری نسبت به اسکلت‌های چوبی دارند، همچنین قابلیت انتقال حرارت نیز در این نوع از اسکلت‌ها نسبت به اسکلت‌های چوبی بیشتر است. البته هزینه اولیه بالاتر، و انقباض و انبساط اسکلت که براثر تغییرات دمایی رخ داده و باعث شکسته شدن شیشه‌ها می‌شود، از جمله معایب این نوع از اسکلت‌ها به حساب می‌آید.

• گلخانه با اسکلت آلومینیومی

این نوع اسکلت در گذشته تنها برای گلخانه‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما امروزه در احداث بیشتر گلخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. هزینه اولیه این نوع از اسکلت‌ها نسبت به آهن بیشتر است و برای مقاوم کردن آلومینیوم آن را با فلزات دیگر ترکیب می‌کنند. آلیاژهای آلومینیومی مقاوتی مانند فولاد دارند و همین امر یک مزیت بزرگ برای اسکلت‌های آلومینیومی به حساب می‌آید.

بخش‌های مختلف گلخانه

همان طور که می‌دانید، هر گلخانه از بخش‌های مختلفی ساخته شده است. در ادامه مقاله هر کدام از بخش‌های مختلف گلخانه را مورد بررسی قرار داده و به معرفی هر بخش خواهیم پرداخت:

• سکوهای گلخانه

سکوهای گلخانه با استفاده از سیمان، آجر، آهن، چوب و یا غیره و به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر ساخته می‌شوند. عرض و ارتفاع این نوع سکوها به نوع گیاهی بستگی دارد که در گلخانه پرورش می‌دهید و به طور معمول ارتفاع آن 90 سانتی‌متر است.

• اتاق کار گلخانه

اتاق کار در گلخانه اتاقی است که در آن وسایلی مانند، شن، خاک، پیت، کود، ابزار کار، حشره‌کش‌ها، سموم و غیره نگهداری می‌شود.

• راهرو گلخانه

از راهروها در گلخانه برای رفت و آمد کارگران و وسایلی مانند گاری دستی و غیره استفاه می‌شود و معمولا عرض این راهروها بین 50 الی 80 سانتی‌متر است.

• هواکش گلخانه

هواکش‌های گلخانه دریچه‌هایی در سقف‌ها و یا در جوانب گلخانه‌ها هستند که برای تهویه هوای گلخانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. دریچه‌ های گلخانه‌ها در دو نوع دستی و یا خودکار نصب می‌شوند.

• پوشش گلخانه

پوشش گلخانه باید به طرزی باشد که بتواند بیشترین میزان نور را از خود عبور دهد. درصد عبور نور از پوشش گلخانه عاملی بسیار مهم در انتخاب نوع گلخانه است. البته باید این نکته را هم در نظر داشته باشید که هیچ ماده‌ای توانایی عبور 100 درصد نور را ندارد و همواره مقداری از نور جذب می‌شود.

می‌توان گفت از بین مواد استفاده شده برای پوشش گلخانه، بیشترین میزان عبور نور از شیشه است. در ادامه انواع پوشش گلخانه‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

1. شیشه

همان طور که گفتیم، شیشه بیشترین میزان عبور نور را دارد و این میزان در حدود 90 درصد است. طول عمر زیاد، غیر قابل اشتعال بودن، عدم عبور مادون قرمز و ماورای بنفش و جلوگیری از تجمع رطوبت از جمله ویژگی‌های مثبت استفاده از شیشه برای پوشش گلخانه‌ها است.

البته باید توجه داشته باشید که شیشه، حرارت را سریع از دست می‌دهد و به همین دلیل هزینه گرم کردن گلخانه‌هایی با پوشش شیشه، بیشتر از گلخانه پلاستیکی است.

2. پلاستیک

از ویژگی‌های پوشش‌های پلاستیکی می‌توان به مقاومت به تگرگ، بی‌اثربودن از نظر شیمیایی و اجازه عبور اکسیژن و دی‌اکسید کربن اشاره کرد. عمر پوشش‌های پلاستیکی گلخانه‌ها در صورتی که به صورت صحیح استفاده شوند به اندازه 3 تابستان و 2 زمستان است.

استفاده از این نوع پوشش برای گلخانه‌ها باعث 38% صرفه‌جویی در مصرف سوخت و 4 الی 15 درصد کاهش شدت نور در گلخانه می‌شود.

3. پلی اتیلن معمولی

هزینه اولیه پوشش‌های پلی اتیلن معمولی کمتر از شیشه بوده و در اسکلت‌های موقت و دائمی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند. پوشش‌های پلی اتیلن معمولی نسبت به شیشه، حرارت بیشتری را به داخل گلخانه منتقل کرده و نسبت به آن نور کمتری را منتقل می‌کنند.

طول عمر این نوع پوشش‌ها حداکثر 4 سال بوده و نور فرابنفش را نیز از خود عبور می‌دهند. این کار باعث یکبار مصرف شدن و از بین رفتن پلاستیک می‌شود. یکی دیگر از مشکلات این نوع از پوشش‌ها این است که باعث افزایش رطوبت در داخل گلخانه می‌شود.

این رطوبت در برخورد با سطوح سرد به شکل قطرات آب درآمده و باعث کاهش عبور نور از پلاستیک و چکیدن آن بر روی گیاهان می‌شود و این کار بیماری‌های قارچی در گیاهان را افزایش می‌دهد.

4. فایبرگلاس مقاوم

طول عمر این نوع از پوشش‌های گلخانه بسیار زیاد و در حدود 10 الی 20 سال است. قیمت ارزان‌تر نسبت به شیشه، عبور 80 الی 90 درصد نور و مقاومت نسبت به تگرک و طوفان از جمله مزایای بسیار مهم این نوع پوشش گلخانه است. البته پوشش‌های فایبرگلاس آتشگیر بوده و در معرض ساییدگی و فرسودگی نیز قرار دارند.

همچنین این نوع از پوشش‌ها با گذشت زمان زرد رنگ شده و عبور نور را کاهش می‌دهند، هزینه آن‌ها نیز نسبت به پلی اتیلن گران‌تر است.

همان طور که مشاهده کردید، هر کدام از انواع پوشش‌ها دارای مزایا و معایبی هستد، انتخاب این نوع پوشش‌ها بستگی به شرایط شما برای احداث گلخانه، بودجه مد نظر شما و نوع گیاهی خواهد داشت که قرار است اقدام به پرورش آن بکنید. بنابراین بهتر است ابتدا تمام شرایط را در نظر گرفته و بعد از اقدام به انتخاب و خرید نوع پوشش گلخانه خود کنید.

تجهیزات مورد نیاز برای احداث گلخانه

برای احداث گلخانه به تجهیزات و وسایلی نیاز خواهید داشت، استفاده از این وسایل و تجهیزات برای داشتن یک گلخانه مجهز، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از همین رو در ادامه به معرفی برخی از تجهیزات مورد نیاز برای احداث گلخانه خواهیم پرداخت:

• وسایل تامین نور

یکی از نیازهای اساسی هر گیاهی برای رشد، نور است، البته باید به این نکته هم توجه داشته باشید که شدت نور مورد استفاده برای گیاهان باتوجه به نوع گیاه متفاوت خواهد بود، چرا که هر گیاهی نیاز نوری خاصی دارد. میزان تابش نور و شدت تابش آن، دو مورد از نکات بسیار مهمی هستند که باید با توجه به نوع گیاه خود آن را تعیین کرده و یک منبع نور مناسب برای تامین نور گیاهان خود در نظر داشته باشید.

• سایل گرمایشی

دما، یکی دیگر از عوامل بسیار مهمی است که رابطه مستقیمی با رشد گیاهان دارد. فتوسنتز، تنفس، تبخیر و تعرق، گلدهی، رنگ برگ گیاهان، تشکیل اسیدهای آمینه و بسیاری از عوامل دیگر همگی به دما بستگی دارند. از همین رو همواره در گلخانه‌ها از چندین دماسنج استفاده می‌شود.

این دماسنج‌ها در قسمت‌های مختلفی قرار داده می‌شوند و دمای هر قسمت از گلخانه را اندازه‌گیری می‌کنند. می‌توان گفت بهترین نوع دماسنج‌ها آن‌هایی هستند که با استفاده از آن‌ها دمای لحظه‌ای همراه با ماکزیمم و مینیمم اندازه‌گیری می‌شود. این نکته را هم در نظر داشته باشید که دما در ارتفاع‌های مختلف با هم متفاوت است و دماسنج را باید در ارتفاع گیاه قرار دهید تا دمای محیط اطراف گیاه را به شما نشان دهد.

در گذشته برای گرم کردن گلخانه‌ها از کوره‌هایی با سوخت ذغال سنگ استفاده می‌کردند، اما امروزه با استفاده از بخاری‌های نفتی و یا گازی اقدام به گرم کردن محیط گلخانه می‌کنند. در گلخانه‌های جدید و به خصوص گلخانه‌های تجاری، برای گرم کردن گلخانه، مواد سوختی را در دیگ بخار سوزانده و گرما را به صورت آب گرم و یا بخار، در گلخانه توزیع می‌کنند.

سیستم گرمایشی به این صورت است که آب گرم به وسیله لوله‌های جانبی و از زیر سکوهای گلخانه می‌گذرد و باعث گرم شدن گلخانه به صورت یکنوات می‌شود. بعد از آن، آبی که سرد شده، دوباره به سیستم مرکزی برگشته و گرم می‌شود. این چرخه ادامه پیدا می‌کند تا محیط گلخانه را گرم کند.

• وسایل خنک کننده

همان طور که دمای کم منجر به اختلال در رشد گیاهان می‌شود، دمای بالا نیز می‌تواند در عدم رشد و یا رشد نامناسب گیاهان تاثیر بگذارد. به طور معمول در تابستان، دمای داخل گلخانه‌ها در حدود 11 درجه از دمای بیرون بیشتر است و باید این دما را به تعادل برسانید.

دمای بالا در گلخانه‌ها منجر به عدم استحکام ساقه، کاهش اندازه گل، تاخیر در گلدهی و مرگ جوانه خواهد شد. برای جلوگیری از این موارد از روش‌های مختلفی مانند سایه دادن، پوشاندن شیشه و یا پلاستیک، استفاده از کولرهای آبی و یا گازی، آبپاشی در کف گلخانه، آبپاشی روی گیاهان و مه افشانی استفاده می‌کنند.

• تهویه گلخانه

تهویه گلخانه به دلایل مختلفی انجام می‌شود و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مبادله هوای داخل و خارج گلخانه، تامین دی اکسید کربن لازم برای فتوسنتز، کاهش رطوبت و کاهش دمای گلخانه از جمله دلایلی هستند که وجود تهویه برای گلخانه را به یکی از ضروریات تبدیل می‌کنند.

• خزانه هوای آزاد

خزانه هوای آزاد، کرت یا باغچه‌ای است که ابتدا بذور را با فاصله کم و به طور متراکم در آن می‌کارند و بعد از رشد، نشاهای تولید شده را به محل اصلی کاشت منتقل می‌کنند.

• شاسی سرد

شاسی سرد در واقع ساده‌ترین و ارزان‌ترین ساختار نگهداری گیاهان حساس به سرما است. در این نوع از شاسی‌ها تنها از انرژی خورشیدی استفاده می‌شود. ساده‌ترین این نوع شاسی‌ها، جعبه‌ای چهارگوش بدون ته و با ارتفاع 50 سانتی‌متری است که روی آن با استفاده از پلاستیک و یا شیشه پوشیده می‌شود.

از شاسی‌های سرد برای کشت بذر و ایجاد نشا برای انتقال به مزرعه، مقاوم گردن گیاهان نسبت به سرما و مقاوم کردن قلمه‌ها و نشاهای تولید شده به سرما استفاده می‌شود.

• شاسی گرم

ساختمان این نوع شاسی نیز مانند شاسی سرد است، اما در آن وسیله‌ای برای تولید گرما قرار داده شده است. منابع تولید گرما در این نوع از شاسی‌ها، در عمق 10 الی 15 سانتی‌متری بستر قرار گرفته و شامل دمای حاصل از فعالیت میکروارگانیسم‌ها بر روی موهای دامی یا مواد گیاهی، جریان هوای گرم، لوله‌های آب گرم و یا کابل‌های برقی گرمایی روکش‌دار است.

هزینه‌های احداث گلخانه

برای راه اندازی هر کسب و کاری ابتدا باید مقداری سرمایه اولیه داشته باشید. برای احداث گلخانه نیز باید هزینه‌هایی را پرداخت کنید. هزینه‌های اولیه برای احداث گلخانه، شامل موارد زیر خواهد بود:

• خرید یا اجاره زمین
• هزینه‌ های ساخت گلخانه
• دریافت مجوز
• تهیه بذر، خاک و کود
• سیستم آبیاری
• سیستم سرمایشی و گرمایشی
• دریافت سموم مورد نیاز

احداث گلخانه راهی برای کسب درآمد و کارآفرینی!

مسلما کشاورزی در زمین‌های کشاورزی و یا باغات بازده کمتری نسبت به گلخانه‌ها خواهد داشت. تنظیم شرایط محیطی و یا کنترل آفات در گلخانه‌ها بسیار آسان‌تر از زمین‌های کشاورزی بوده و در تمام 12 ماه سال می‌توانید به پرورش محصولات خود بپردازید.

از همین رو راه اندازی گلخانه یکی از بهترین راه‌ها برای کسب درآمد و حتی کارآفرینی محسوب می‌شود. البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که برای احداث گلخانه و پرورش محصول، حتما از کمک و مشورت افراد متخصص در این زمینه استفاده کنید.